Μην ξεχνάτε τα εμβόλια... είναι απαραίτητα!

Τα εμβόλια αποτελούν ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα στην ιστορία της Ιατρικής.

Αρκετά λοιμώδη νοσήματα που ταλάνιζαν την ανθρωπότητα γιά αιώνες, αντιμετωπίσθηκαν αποτελεσματικά  κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα με την ευρεία εφαρμογή των εμβολιασμών. Η ευλογιά εξαλείφτηκε οριστικά από τη γη  το 1979, ενώ η πολυομυελίτιδα αναμένεται να αποτελέσει παρελθόν σε λίγα χρόνια. Η διφθερίτιδα, ο τέτανος, ο κοκκύτης, η ιλαρά, η ερυθρά, και η παρωτίτιδα   δεν αποτελούν πιά σημαντικά υγειονομικά προβλήματα  στις αναπτυγμένες χώρες.

Τα εμβόλια περιέχουν συστατικά  μικροβίων ή ιών, τα οποία όταν εισέρχονται στον ανθρώπινο οργανισμό δρουν σαν αντιγόνα, δηλαδή  διεγείρουν  το ανοσολογικό σύστημα χωρίς να προκαλούν νόσο. Τα αντιγονικά συστατικά που περιέχονται στα διάφορα εμβόλια είναι νεκροί ή εξασθενημένοι  μικροοργανισμοί, τμήματα  και προιόντα  των μικροοργανισμών. Η χορήγηση ενός εμβολίου δημιουργεί  ανοσολογική μνήμη, δηλαδή καθίσταται ο οργανισμός ικανός να αναγνωρίζει και να αντιμετωπίζει άμεσα με τους αμυντικούς του μηχανισμούς την εισβολή του μικροοργανισμού. Με άλλα λόγια οι εμβολιασμοί παραπλανούν αρχικά τον οργανισμό που  αντιδρά σαν να δέχεται την εισβολή του παθογόνου μικροοργανισμού, αλλά ταυτόχρονα τον προετοιμάζουν να αντιδράσει αποτελεσματικά όταν  βρεθεί σε πραγματικό κίνδυνο λοίμωξης.


ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΩΝ ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΩΝ
Ο τελικός στόχος των εμβολιασμών είναι η εξάλειψη των λοιμωδών νοσημάτων και κατά συνέπεια η αποτελεσματική προφύλαξη όλων των ατόμων του πληθυσμού. Γιά να επιτευχθεί αυτός ο στόχος είναι απαραίτητο να εμβολιασθεί το σύνολο του πλυθυσμού μιάς χώρας ή μιάς περιοχής μέσω καλά οργανωμένων προγραμμάτων εμβολιασμών. Ο καθολικός εμβολιασμός του πληθυσμού δημιουργεί ένα φράγμα στη μετάδοση του λοιμώδους παράγοντα. Αντίθετα η παρουσία ανεμβολίαστων ατόμων ευνοεί τη μετάδοση στα ευαίσθητα άτομα και τη δημιουργία κρουσμάτων ή επιδημιών.

Οι εμβολιασμοί είναι στη πραγματικότητα  ένα μέσο συλλογικής προστασίας του πληθυσμού από τα λοιμώδη νοσήματα και είναι απαραίτητο να σχεδιάζονται και να ελέγχονται από τις κρατικές υγειονομικές υπηρεσίες. Τα εθνικά προγράμματα εμβολιασμών, τα οποία εφαρμόζονται σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες, έχουν οδηγήσει στην αποτελεσματική αντιμετώπιση σοβαρών λοιμωδών νοσημάτων όπως η πολυομυελίτιδα, η διφθερίτιδα, ο κοκκύτης, η ιλαρά και οι λοιμώξεις από τον αιμόφιλλο της γρίππης τύπου b. Το εμβόλιο της ερυθράς έχει μειώσει σημαντικά τη συγγενή λοίμωξη και τη γέννηση νεογνών με συγγενείς ανωμαλίες. Η ηπατίτιδα Β αναμένεται να αντιμετωπισθεί αποτελεματικά μετά την πρόσφατη ενσωμάτωση του εμβολίου στο πρόγραμμα των εμβολιασμών.


ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΩΝ
Το Ελληνικό εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών δεν διαφέρει από τα αντίστοιχα των άλλων δυτικών χωρών και περιλαμβάνει συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα  το οποίο αρχίζει τους πρώτους μήνες της ζωής. Οι εμβολιασμοί του προγράμματος γίνονται δωρεάν από τις κρατικές υπηρεσίες, αλλά το μεγαλύτερο μέρος τους καλύπτεται από τους οικογενειακούς παιδιάτρους. Η εφαρμογή του προγράμματος αποτελεί βασικό συστατικό της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και μπορούμε να πούμε ότι αποτελεί ένα σημαντικό επίτευγμα της Ελληνικής Παιδιατρικής. Η καταγραφή των εμβολιασμών στο ατομικό βιβλιάριο υγείας  των παιδιών έχει βοηθήσει σημαντικά στην επιτυχία του προγράμματος. Ο έλεγχος των βιβλιαρίων υγείας κατά την είσοδο των  παιδιών στους βρεφονηπιακούς σταθμούς και στο δημοτικό σχολείο συμβάλλει  επίσης στην αποτελεσματική εμβολιαστική κάλυψη του μεγαλύτερου μέρους του παιδικού πληθυσμού.

Το εθνικό πρόγραμμα  εμβολιασμών περιλαμβάνει τα εξής εμβόλια τα οποία είναι υποχρεωτικά:

1. Τριπλό εμβόλιο τετάνου κοκκύτη-διφθερίτιδας (DTP): Ο εμβολιασμός αρχίζει τον 2ο μήνα της  ζωής και επαναλαμβάνεται τον 4ο, τον 6ο, τον 15ο-18ο μήνα και το 4ο- 6ο έτος. Γιά την ισόβια προστασία από τη διφθερίτιδα και τον τέτανο απαιτούνται αναμνηστικές δόσεις με  το διπλό εμβόλιο διφθερίτιδας- τετάνου τύπου ενηλίκου στην ηλικία 10-14 ετών και στη συνέχεια κάθε 10 χρόνια. Οι ανεπιθύμητες αντιδράσεις του εμβολίου είναι ήπιες και δεν δικαιολογείται η αντικατάστασή του από το διπλό εμβόλιο διφθερίτιδας- τετάνου, το οποίο εκθέτει το παιδί σε κίνδυνο να νοσήσει από κοκκύτη.  Τα τελευταία χρόνια έχει κυκλοφορήσει το ακυτταρικό τριπλό εμβόλιο τετάνου-κοκκύτη-διφθερίτιδας (DTaP) το οποίο έχει σαφώς λιγότερες παρενέργειες. 
2. Εμβόλιο αιμοφίλου της γρίππης: τύπου b: Ο  αιμόφιλος της γρίππης τύπου b είναι ένα πολύ τοξικό μικρόβιο το οποίο προκαλεί επικίνδυνες λοιμώξεις, όπως η μηνιγγίτιδα και η επιγλωττίτιδα, κατά τα 4 πρώτα χρόνια της ζωής. Η παρασκευή αποτελεσματικού εμβολίου είναι επίτευγμα των τελευταίων 10 ετών  και έχει συμβάλλει στη δραστική αντιμετώπιση των σοβαρών αυτών λοιμώξεων. Ο εμβολιασμός αρχίζει τον 2ο μήνα και επαναλαμβάνεται τον 4ο,  τον 6ο   και τον 15ο-18ο μήνα της  ζωής.
3.  Τριπλό εμβόλιο πολυομυελίτιδας: Το εμβόλιο μπορεί να χορηγηθεί είτε από το στόμα, είτε με ένεση σε συνδυασμό με τα άλλα εμβόλια της βρεφικής ηλικίας. Η πρώτη δόση χορηγείται τον 2ο μήνα της ζωής και οι αναμνηστικές δόσεις τον 4ο , τον 6ο-18ο μήνα και τον 4ο-6ο χρόνο.
4. Τριπλό εμβόλιο ιλαράς - ερυθράς παρωτίτιδας (MMR): Ο εμβολιασμός ολοκληρώνεται με δύο δόσεις τον 12ο-15ο μήνα και το 4ο-6ο έτος της ζωής. Η δεύτερη δόση του εμβολίου καθιερώθηκε τα τελευταία χρόνια και στοχεύει στην ισόβια προφύλαξη. Πρέπει να τονισθεί ότι τα παιδιά εφηβικής και μετεφηβικής ηλικίας, τα οποία έχουν λάβει μία δόση του εμβολίου σύμφωνα με τις παλαιότερες συστάσεις, πρέπει υποχρεωτικά  να επανεμβολιασθούν.
5. Εμβόλιο ηπατίτιδας Β: Ο εμβολιασμός πρέπει να ολοκληρώνεται πριν από την εφηβική ηλικία και περιλαμβάνει τρείς δόσεις. Η πρώτη αναμνηστική γίνεται ένα μήνα και η δεύτερη έξι μήνες μετά την αρχική δόση του εμβολίου Στα νεογνά των οποίων η μητέρα έχει θετικό Αυστραλιανό αντιγόνο η πρώτη δόση του εμβολίου πρέπει να χορηγείται αμέσως μετά την γέννηση. 

Πολλές φορές οι γονείς ερωτούν τον παιδίατρο εάν πρέπει να εμβολιασθούν τα παιδιά τους με εμβόλια που δεν περιλαμβάνονται στο εθνικό πρόγράμμα εμβολιασμών. Το ερώτημα αφορά τόσο παλαιά εμβόλια, όπως της φυματίωσης και της γρίππης, όσο και καινούργια όπως της ηπατίτιδας Α και του μηνιγγιτιδοκόκκου C. Η απάντηση στο ερώτημα έχει δύο σκέλη:

Tα εμβόλια αυτά προφυλάσσουν αποτελεσματικά στις περιπτώσεις που ο κίνδυνος λοίμωξης είναι αυξημένος
Οι εμβολιασμοί αποσκοπούν στη συλλογική προστασία του πληθυσμού και μέσω αυτής στην προφύλαξη του κάθε ατόμου ξεχωριστά. Με τα δεδομένα αυτά γίνεται κατανοητό ότι οι υπηρεσίες υγείας της χώρας και οι επιστημονικές εταιρίες έχουν την ευθύνη για τη χάραξη της πολιτικής που πρέπει να ακολουθείται γιά όλα τα εμβόλια που δεν περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα εμβολιασμών.


ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ
Οι αλματώδεις επιστημονικές πρόοδοι που σημειώθηκαν τα τελευταία χρόνια είχαν σαν αποτέλεσμα την αυξημένη παραγωγή  νέων εμβολίων αλλά και τη βελτίωση των παλαιοτέρων. Οι σημαντικότερες εξελίξεις των τελευταίων ετών  οι οποίες αυξάνουν τις προσδοκίες μας γιά το μέλλον είναι οι εξής:

1. Η παραγωγή  εμβολίων με τη μέθοδο του ανασυνδυασμένου DNA: Τα εμβόλια που παράγονται  με τη μέθοδο αυτή περιέχουν «καθαρά» αντιγόνα και όχι ολόκληρο το μικροοργανισμό. Τα πλεονεκτήματα της μεθόδου είναι οι ελάχιστες παρενέργειες, το χαμηλό κόστος και η αποτελεσματική προφύλαξη.Το εμβόλιο της ηπατίτιδας Β είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα εμβολίου που η παρασκευή του κατέστη δυνατή με αυτή τη μέθοδο. 
2. Τα συνδεδεμένα πολυσακχαριδικά εμβόλια: Το εμβόλιο του αιμοφίλου της γρίππης τύπου b είναι το πρώτο τέτοιο εμβόλιο που ενσωματώθηκε με επιτυχία στα προγράμματα εμβολιασμών. Με τη μέθοδο αυτή ξεπεράσθηκε το μειονέκτημα των παλαιότερων εμβολίων τα οποία δεν ήταν αποτελεσματικά στις μικρές ηλικίες. Το εμβόλιο του μηνιγγιτιδοκόκκου C είναι το δεύτερο εμβόλιο αυτής  της κατηγορίας που κυκλοφόρησε και προφυλάσσει από μία μορφή του μικροβίου, τον ορότυπο C. Το αντιπνευμονοκοκκικό εμβόλιο και το εμβόλιο του μηνιγγιτιδοκόκκου Α αναμένεται να κυκλοφορήσουν  σύντομα και να βοηθήσουν σημαντικά στην αντιμετώπιση των σοβαρών αυτών μικροβίων.
3. Τα συνδυασμένα ή πολυδύναμα εμβόλια: Τα εμβόλια αυτά, τα οποία περιέχουν πολλαπλά αντιγόνα και ανοσοποιούν γιά περισσότερες από μία ασθένειες, χρησιμοποιούνται με επιτυχία  πολλά χρόνια π.χ DTP, MMR. Τα τελευταία χρόνια κυκλοφόρησαν  νέα πολυδύνα εμβόλια που προφυλάσσουν από 4,5 ή 6 λοιμώδεις παράγοντες. Στη χώρα μας κυκλοφόρησε πρόσφατα εξαδύναμο εμβόλιο το οποίο ανοσοποιεί ταυτόχρονα για  διφθερίτιδα, κοκκύτη, τέτανο, πολυομυελίτιδα, αιμόφιλο της γρίππης τύπου b  και ηπατίτιδα Β. Το όφελος από τη χρησιμοποίηση των πολυδύναμων εμβολίων είναι σημαντικό αφού διευκολύνεται η συμμόρφωση στο πρόγραμμα εμβολιασμών και μειώνονται οι ενέσεις και οι ιατρικές επισκέψεις. 

Μέχρι σήμερα έχουν παρασκευασθεί περισσότερα από 40 εμβόλια γιά την πρόληψη λοιμωδών νοσημάτων, ενώ το 1960 ήταν διαθέσιμα μόνο 15.  Παρόλα αυτά έχει υπολογισθεί ότι δεν υπάρχουν εμβόλια γιά τα 2/3  των γνωστών μικροοργανισμών. Τα προσεχή χρόνια ο αριθμός των διαθέσιμων εμβολίων αναμένεται να αυξηθεί.  Η παραγωγή νέων εμβολίων κρίνεται αναγκαία  για πολλούς λόγους. Η ριζική αντιμετώπιση επικίνδυνων λοιμώξεων, όπως ο μηνιγγίτιδα από μηνιγγιτιδόκοκκο Β, η ηπατίτιδα C και το AIDS, μπορεί να επιτευχθεί με την παρασκευή εμβολίων . To σοβαρότατο στις μέρες μας πρόβλημα της αντοχής των μικροβίων στα αντιβιοτικά μπορεί να  επιλυθεί εάν παρασκευασθούν κατάλληλα εμβολία.  Τέλος,τα υπάρχοντα εμβόλια έχουν μειονεκτήματα τα οποία είναι σκόπιμο να ξεπεραστούν. π.χ παρενέργειες, χορήγηση με ενέσεις, πολλαπλές δόσεις.
:
Δημήτρης Δελής
Παιδίατρος στο Νοσοκομείο Παίδων «Π. Και Α. Κυριακού»

Πηγή:www.cancer-society.gr/

6:45 π.μ.